“XIN LẮNG NGHE CON NÓI MỘT LÚC CÓ ĐƯỢC KHÔNG?” – LẮNG NGHE CON TRẺ LÀ ĐIỀU CHẲNG DỄ DÀNG
Don Bosco đã nói với những cộng tác viên của ngài như sau: “Hãy tạo sự dễ chịu để các học sinh phát biểu tư tưởng mình cách tự nhiên.” Ngài nhấn mạnh: “Hãy nghe chúng, hãy để chúng nói nhiều vào.”Trước hết, Don Bosco là một gương sáng về “sự lắng nghe”
. Một bức ảnh nổi tiếng cho thấy Don Bosco đang giải tội cho học trò: toàn thân ngài trong tư thế ân cần lắng nghe.
Trong bộ Hồi Sử (Le Memorie Biografiche VI, 438-439) ghi lại: “Mặc dù công việc bộn bề và nặng nề, nơi phòng mình Don Bosco đã luôn sẵn sàng đón tiếp các bạn trẻ xin gặp riêng ngài, với trái tim của một người cha. Thậm chí ngài muốn đối xử với họ hết sức thân thiện và không bao giờ phàn nàn về sự quấy rầy thiếu tế nhị của họ. Ngài để cho mỗi người hoàn toàn tự do để đặt câu hỏi, trút bầu tâm sự, thanh minh thanh nga, xin lỗi...
Ngài đã tiếp đón họ bằng chính lòng kính trọng đã có với giới cao sang quyền quý. Mời họ ngồi ở tràng kỷ, ngài đứng lên khỏi bàn làm việc, đến ngồi nơi chiếc bàn khách và chăm chú nghe như thể mọi điều họ trình bày thì vô cùng quan trọng...”
Phần lớn các bậc cha mẹ tưởng là mình lắng nghe con cái. Họ nghĩ đó là một việc dễ dàng và rõ ràng. Tuy nhiên, được mấy lần ông bố và bà mẹ lắng nghe cách chân thành, chăm chú nghe điều con cái nói hoặc cố gắng để nói?
Quỳnh Anh (8 tuổi) càu nhàu: “Cháu nói, nói, mà chẳng ai lắng nghe cháu”. Và Quỳnh Dung (7 tuổi) kể: “Rồi thì, vào ban đêm cháu lăn tròn trên giường cho đến khi úp mặt vào tường và cháu nói chuyện với mình, vì ít ra cháu có thể nghe cháu nói”. Trong phòng nói chuyện nơi trại cải huấn, một thanh niên cay đắng nói với cha mình: “Thưa bố, trong suốt hai mươi năm trời bố có nhận ra rằng đây là lần đầu tiên bố ngồi để nghe con nói không?”.
Thông thường, khi cha mẹ tìm cách buộc con cái phải nói về một vấn đề đã dự định, họ đạt được công dã tràng, rốt cuộc người ta nổi cáu với nhau và buổi nói chuyện bị cắt đứt.
Thuật lắng nghe
Cản trở chính cho việc đối thoại nơi gia đình thường là thiếu thời gian và sự lo nghĩ về các vấn đề hằng ngày, nhưng sự việc còn ở chỗ nhiều bậc cha mẹ “không muốn” lắng nghe. Đôi khi vì lý do vô thức tiềm ẩn, nhiều bậc cha mẹ không muốn biết vấn đề của con cái bởi họ mang mặc cảm tội lỗi: tự cho mình phải chịu trách nhiệm về các vấn đề hay về sự bất hạnh của con cái, họ cảm thấy khó chịu, và dẫn đến xu hướng phủ nhận tâm trạng đang có. Nhiều người khác sợ nghe sự thật. Họ tự vệ để khỏi mang cảm giác thất bại bằng cách phớt lờ tâm trạng đang có nơi con cái.
Ở đây người ta phải nói thêm rằng đôi lúc nhiều trẻ em và thanh thiếu niên tỏ ra miễn cưỡng khi truyền đạt tư tưởng. Chẳng hạn việc thú nhận sự ghen tương hay giận dữ của mình, xem ra không chỉ gây xấu hổ mà dường như còn liều lĩnh nữa. Khi để cha mẹ thấy mặt tiêu cực, con cái sợ mất tình thương của cha mẹ, sợ không được am hiểu, sợ khơi lên cơn tức tối hoặc sự phản đối.
Để điều chỉnh với con cái, cách riêng nó đòi hỏi khả năng tập trung và lòng can đảm. Đây là một số chiến thuật đơn giản.
. Cha mẹ cần tỏ cho trẻ biết họ đang lắng nghe, cho trẻ yên tâm lời của chúng được lắng nghe.
Ân cần lắng nghe
Gợi ý nhẹ nhàng. Khích lệ đúng lúc, chẳng hạn “Chà... Nó phải gây ra khó khăn cho con đấy... và rồi điều gì sẽ xảy ra nhỉ?”.
Nói chung, ta rất sợ im lặng. Người ta bận tâm lấp đầy khoảng trống bằng những lời quở trách, khuyên răn và tra vấn, những lời vô nghĩa. Thực ra, im lặng tạo cơ hội ngẫm suy điều đang nghe.
Im lặng là vàng.
Đừng vội xét đoán. Những câu như: “Chỉ thằng ngốc mới làm điều đó... Nhưng con vụng về biết bao ... con muốn gì ... con chẳng xứng là người ngay thẳng” chúng làm cản trở cuộc đối thoại và sự thân mật. Ngay lập tức con cái bị đặt vào thế phòng thủ. Do khinh suất, khoảnh khắc đối thoại bị vuột mất và thật khó lấy lại lòng tin nơi bọn trẻ.
Khi có vấn đề, ta hấp tấp tưởng mình biết cả rồi và ngồi nghĩ xem mình sẽ làm gì. Tuy nhiên nó dễ dàng làm ta rơi vào những điều nhỏ nhặt. Có bậc cha mẹ mang bên mình chiếc túi đựng hàng tá “toa thuốc” có sẵn để trị liệu cho con cái họ và chẳng mảy may nghĩ đến chuyện đi tìm những giải pháp tốt nhất. Con cái bắt đầu có ý tưởng là cha mẹ chúng không thể giải quyết các vấn đề.
Tránh xa giải pháp tạm thời.
Nhận biết tâm tư tình cảm. Tâm tư tình cảm của trẻ em không phải là “chuyện nhỏ” để bỏ qua. Trái lại trẻ em nhạy cảm hơn và ray rứt hơn bởi vì trẻ em hãy còn chưa biết cách kiểm soát cảm xúc. Trong vấn đề của mình, trẻ em phải cảm nhận được việc cha mẹ chúng nhận hiểu điều chúng cảm nghiệm và như thế chúng không phải cảm nhận cách lẻ loi.
Giúp trẻ tạo ra những giải pháp của riêng mình là khởi sự một nền giáo dục đích thực, tích cực và dựng xây. Chỉ như vậy thanh thiếu niên cảm thấy có trách nhiệm đối với bản thân, mà không bỏ cuộc trên hành trình thành nhân.
Giúp trẻ tìm ra giải pháp.
NHỮNG QUY TẮC VÀNG CHO NGƯỜI BIẾT LẮNG NGHE
Tất nhiên, chính trẻ em là người duy nhất có thể cung cấp thông tin. Cách duy nhất để thâu nhận thông tin này là biết lắng nghe cách cẩn thận.
Khi bận rộn hoặc bị phân tâm, hầu như không thể tránh việc ta để tai nghe mà không thật sự lắng nghe điều đứa trẻ đang nói với ta. Một số nghiên cứu cho biết cha mẹ chỉ nắm bắt được một phần tư điều đứa trẻ nói.
Có năm nguyên tắc vàng để trở thành một người biết lắng nghe:
Không bao giờ làm một lúc đôi ba việc. Bạn đang bận rộn chuẩn bị bữa ăn tối và đứa con út chạy đến để nói cho biết điều gì rất khẩn cấp. Đôi lúc cha mẹ dễ dàng rơi vào cái bẫy nghe cách lơ đễnh, để tai nghe nhưng chẳng chú tâm điều mà đứa trẻ đang nói. Cách duy nhất để bạn tránh nhược điểm này là ưu tiên cho phận sự đang làm. Nếu nấu ăn là điều quan trọng nhất, bạn hãy nói lịch sự nhưng cương quyết với đứa trẻ rằng bạn không thể nghe vì không thể dừng công việc đang làm. Sau đó quyết định lúc nào bạn có thể lắng nghe kỹ lưỡng. Đừng lo! Điều này chẳng quấy rầy, cũng chẳng gây ngã lòng. Đa số con trẻ cảm thấy tự hào về việc bạn dành thời gian lắng nghe chúng và nắm bắt những ý tưởng của chúng cách nghiêm túc.
Ưu tiên việc quan trọng.
Nếu nhận ra đứa trẻ phải nói cho biết điều gì đó quan trọng hơn cả bữa ăn tối thì bạn hãy dừng ngay việc đang làm, ngồi lại và ân cần lắng nghe với sự chăm chú.
Đừng nghe nếu bạn không bình tĩnh. Những cảm xúc mạnh (lo lắng, giận dữ, chán ghét, hối hận và vân vân) tạm thời làm bộ lọc cho điều đứa trẻ nói với bạn. Nếu đã yên trí con bạn chậm hiểu và hậu đậu, cho dù đứa trẻ có gắng giải thích hành vi của nó, sự giận dữ cũng sẽ hạn chế sự lắng nghe của bạn. Cảm xúc chỉ phóng đại lời biện hộ cho sự tức giận của bạn. Đừng bao giờ lắng nghe điều con cái phải nói với bạn, nếu trước đó bạn không đủ bình tĩnh để có cái nhìn khách quan.
Nghe lúc thanh thản.
Đừng đánh giá thấp. Jane (mười tuổi) cho rằng đèn phải được để
Jane nói: “Con biết, nhưng nó khác nhau. Ở bên ngoài bóng tối ít ghê rợn hơn”.
Lời giải thích thú vị này tiết lộ một nỗi lo âu sâu xa nào đó đang ẩn khuất ở môi trường gia đình. Nếu mẹ bé biết ân cần lắng nghe đôi chút, bà đã có thể tranh thủ trò chuyện với Jane. Nhưng yên trí đó là chuyện vớ vẩn, bà đã loại trừ nỗ lực giải thích của bé gái bằng một lời sắt đá “Đừng có ngớ ngẩn!” và tắt đèn.
lắng nghe. Nghĩa là biết lắng nghe không chỉ với đôi tai, mà cả với đôi mắt. Phải biết dành thời gian cần thiết để có được sự chú ý đầy đủ đến điều đang được nói. Đối với trẻ thơ, thời gian lý tưởng là khi bé được đưa vào giường ngủ.
Chủ động
Nếu bạn muốn kiểm tra sự hiện diện của mối lo âu nào đó, hãy bắt đầu cuộc trò chuyện thân thiện với một thái độ trung lập: “Dường như hôm nay con hơi buồn, điều gì xảy ra vậy?”. Khi trẻ bắt đầu nói thì ta nên can thiệp càng ít càng tốt. Tự kiềm chế để cổ vũ lòng tin của trẻ qua các cử điệu của thân thể như: gật đầu, mỉm cười và bày tỏ sự quan tâm.
Ngay cả khi điều đứa trẻ nói làm bạn bận tâm, hãy nén giữ cảm xúc này lại, ít ra cũng tại thời điểm đó. Nét mặt bạn vẫn phải khả ái, lời bạn luận bàn phải là lời khuyến khích và thông cảm. Thời điểm thích hợp để tỏ ra tức giận hoặc phản đối có thể tới sau khi đã lắng nghe và chú tâm trọn vẹn, để hiểu biết điều gì sai trái. Bất cứ sự gián đoạn nào, nhất là những lời phê bình chỉ trích, sẽ ức chế đứa trẻ và cản trở việc đi tới thực chất vấn đề.
Âm giọng có rầu rĩ không cho dù điều trẻ nói với bạn dường như tích cực? Trông mặt mà bắt hình dong. Sự giằng co giữa điều được nói và cách nói cho phép cảm xúc đau đớn tỏ lộ. Hãy chú ý tới câu nói tự thương hại theo kiểu: “Con quá yếu đuối do làm điều đó”, “Con quá ngu ngốc để hiểu”, “Ba luôn luôn nói rằng con là một chú hề”.
Đặc biệt chú ý đến giọng nói.
Mặc dù sự tự thương hại giả dạng qua câu nói đùa hoặc được thể hiện qua nụ cười, nó có thể để lộ ra tâm tư tình cảm gây ra nỗi lo âu.
Chú ý đến việc ngắt giọng, sự lưỡng lự, điều lặp lại diễn ra trong lời lẽ của trẻ. Chúng có thể được tạo ra bởi một sự giằng co giữa điều đang nói và điều thật sự muốn nói. Nói lịu (lapsus) cũng là một tiết lộ. Freud cho rằng nói lỡ lời, về kỹ thuật xác định chứng nói loạn (parafasie), là tiết lộ hùng hồn về mối căng thẳng sâu kín.
Chú tâm lắng nghe là việc không dễ. Nó đòi hỏi kiên nhẫn và kinh nghiệm. Thường ta cảm thấy buộc phải nhận xét hoặc phê bình các lỗi lầm, trấn an khi đứa trẻ thừa nhận nỗi lo âu của nó. Những gián đoạn tuy không làm chi cả nhưng gây thêm khó khăn cho việc tìm ra căn nguyên vấn đề.
Bạn hãy khuyến khích trẻ nói cách trung thực, phần mình im lặng và chăm chú lắng nghe. Bạn đừng sợ lúc tạm ngừng và sợ không dự phần để chêm thêm lời nói vào đó. Hãy cho con bạn thời gian để nói, để ngẫm nghĩ và lấy can đảm thú nhận điều gì đó, như nó biết, có thể làm phiền bạn.
Nếu bạn cảm thấy rằng cuộc nói chuyện bị bế tắc, hãy gắng tái kích hoạt nó bằng cách lặp lại câu nói cuối cùng mà đứa trẻ vừa nói ra. Điều này biểu lộ bạn đã chú ý tới, đã hiểu và cho phép cân nhắc câu nói với tính cách khách quan nhiều hơn.
Nhưng trước khi khởi đầu, luôn luôn cần làm một bước khác: kiểm tra mình có lo âu, sợ hãi và thiếu kiên nhẫn không? Con cái dễ bị quy gán những điều đó. Thay vì xem xét lời trẻ nói, tốt hơn bạn nên thường xuyên kiểm tra tai mình. Thật tình người ta không lắng nghe bằng đôi tai nhưng bằng trí tuệ và trái tim.@ Tối nay, tôi sẽ tập trung tối đa để lắng nghe điều con tôi nói.
Lm. Giuse Đinh Quang Vinh chuyển dịch. Jos Nguyễn
